Được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2016, Thống hoa nâu mang đậm nét đẹp truyền thống, phản ánh nghệ thuật gốm Việt thế kỷ 13-14.
Gốm hoa nâu là một trong những dòng gốm nổi tiếng của Việt Nam, mang đậm nét nghệ thuật dân gian và chiếm vị trí quan trọng trong phức hợp gốm suốt bốn thế kỷ (thế kỷ 11-14). Dòng gốm này đặc trưng bởi các hoa văn trang trí phong phú, gần gũi như hoa sen, hoa cúc thể hiện qua nhiều bố cục, phong cách, đề tài… khác nhau.
Trong số đó, bộ sưu tập gốm hoa nâu trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia là những sản phẩm gốm có giá trị nhất của thời Trần (thế kỷ 13-14) bao gồm nhiều loại từ liễn, thạp, âu, thống có kích thước lớn đến những đồ gia dụng có kích thước nhỏ như bát, bình, chậu,…
Tiêu biểu cho bộ sưu tập gốm hoa nâu thời Trần phải kể đến Thống hoa nâu. Đây là di vật, hiện vật độc đáo điển hình được phát hiện tại khu di tích đền Trần, gắn liền với vương triều Phong kiến thịnh trị và lừng lẫy nhất trong suốt tiến trình lịch sử dân tộc.
Dáng hình kiệt tác gốm sứ thời Lý – Trần
Theo thông tin từ Bảo tàng Lịch sử quốc gia: Thống hoa nâu được phát hiện khi người dân đào giếng tại khu đền Trần, thôn Tức Mạc, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, năm 1972.
Thống có dáng tròn mập, cao 52cm; miệng rộng 35cm. Thống có miệng tròn nổi thành viền, thân to phình chia thành 8 múi cân đối thuôn dần xuống đáy, trên vai đúc nổi cánh sen hai lớp viền nâu, cánh to xen kẽ cánh nhỏ, chân đế thấp, hơi loe.
Thống được chia thành 8 múi nổi hình cánh sen, trong mỗi múi trang trí hình bình hoa sen vẽ men nâu trên nền men trắng ngà: Một múi là một cành hoa sen gồm 3 bông hoa sen nở xòe hết cỡ, 4 lá sen cách đều. Cành hoa sen này được cắm vào một bình có chân đế cao. Xung quanh các múi được viền bằng dải băng hình cánh hoa cúc xơ đầu.
Thống hoa nâu thuộc loại gốm chất lượng cao, kích thước lớn; có dáng chắc khỏe, cốt gốm dày, chất đất thô xốp, trong lòng để mộc không có tráng men, đồ án trang trí trên thống theo lối khắc vẽ thành đường nền rồi dùng màu nâu lấy từ đất đỏ, tô vẽ thành mảng. Sau cùng mới phủ tráng một lớp men vàng ngà.
Đây là kỹ thuật tạo đồ án trang trí đặc trưng nhất trong lịch sử làm gốm của dân tộc, bởi duy nhất chỉ có triều Trần, (khu vực Bắc bộ Việt Nam) mới có lối kỹ thuật tạo đồ án trang trí trên gốm như vậy. Đây là một cách thể hiện kinh nghiệm, kỹ thuật chế tác, khả năng làm chủ nguyên liệu và nhiệt độ nung của nghệ nhân gốm đương thời.
Thống hoa nâu mang đậm dấu ấn Phật giáo bởi hình ảnh Hoa sen – hoa sen chính là biểu tượng của nhà Phật. Đến thời Trần, Phật giáo Việt Nam bắt đầu nở rộ, bước vào giai đoạn hưng thịnh. Sự kiện Vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con rồi xuất gia tu hành trên chùa Yên Tử (núi Yên Tử, Quảng Ninh), sau đó chính ông là người đã lập ra dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. Đây chính là sự nở hoa kết trái của phái Thiền tông.
Thống hoa nâu gây ấn tượng bởi nơi được phát hiện
Cũng theo Bảo tàng Lịch sử quốc gia; vào những năm 1960, mảnh đất Tức Mạc được nhà Trần nâng cấp xây dựng thành phủ Thiên Trường với nhiều lâu đài, cung điện nguy nga, lộng lẫy; tiêu biểu là điện Trùng Quang nơi Thượng hoàng về ngự, điện Trùng Hoa để các vua Trần về chầu. Thiên Trường lúc bấy giờ đã nhanh chóng trở thành một kinh thành lớn chỉ đứng sau Thăng Long.
Trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược, Thiên Trường còn là trung tâm, căn cứ quân sự. Bởi mấy đời vua khi giặc đánh đuổi đều rút chạy từ Thăng Long về Thiên Trường. Và cũng từ Thiên Trường, các vua Trần tiếp tục xây dựng lực lượng, rồi đưa quân đánh và thu phục lại Thăng Long.
Thiên Trường đã gắn bó với vương Triều Trần trong suốt 175 năm tồn tại, đã góp phần xứng đáng trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông xâm lược. Rồi trong suốt chiều dài lịch sử thời Lê – Mạc, Tây Sơn – Nguyễn, vùng đất Thiên Trường vẫn luôn là trung tâm văn hóa, kinh tế của miền duyên hải.
Chiếc Thống hoa nâu được phát hiện ngay trong khu vực trung tâm hành cung xưa, nơi từng là nền cung Trùng Quang, Trùng Hoa.
Với kích thước lớn, cách tạo dáng và hoa văn trang trí mang đậm yếu tố Phật giáo, gắn liền với những giá trị lịch sử đã đưa vị trí chiếc thống trở thành tác phẩm nghệ thuật độc đáo, một kiệt tác trong phức hợp gốm Việt Nam nói chung, gốm hoa nâu nói riêng. Xuất xứ của chiếc thống tại phủ Thiên Trường – hành cung của vương triều Trần – nơi sản xuất gốm “quan dụng” đã khẳng định đó là đồ dùng của Hoàng gia.
Mỗi bảo vật quốc gia là một di sản quý giá chứa đựng những thông điệp từ quá khứ, tinh hoa của nền văn hóa Việt Nam phong phú, đa dạng, đầy bản sắc, phản ánh lịch sử văn hóa lâu đời, truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.
Với Thống hoa nâu, giá trị ấy được thể hiện trọn vẹn qua kỹ thuật chế tác tinh xảo, phong cách trang trí đậm bản sắc văn hóa – tôn giáo của thời Trần.
Thống được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2016, hiện trưng bày tại khu vực sưu tập gốm hoa nâu, Triều Trần (1226-1400) ở tầng hai Bảo tàng Lịch sử Quốc gia – Số 1 Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Nguồn: Báo Lao Động
